Beteja e Roncesvallës dhe vepra më e vjetër e njohur e letërsisë franceze “Kënga e Rolandit”

9 Tetor 768 – Karli i madh kurorëzohet mbret i frankëve, dhe si komandant të ushtrisë cakton nipin e tij, Roland. 10 vjet më vonë, Rolandi do të vritej në përpjekje me forcat baske në Betejën e Roncesvallës, grykë malore në Pirenenj (mes Francës dhe Spanjës). Por humbja nuk solli vërtetë humbje, nisur nga vështrim afatgjatë, nga i cili të gjithë përfitojnë ndopak; Beteja e Roncesvallës u bë pikënisja e eposit francez me poemën “Kënga e Rolandit” (La Chanson de Roland), që është vepra më e vjetër e njohur e letërsisë franceze.

Poema është një përmbledhje luftrash heroike të frankëve normanë, dhe mendohet të jetë shkruar aty nga fillimi i shekullit të 12-të, kur kishte filluar të behej e zakonëshe që legjendat dhe ngjarjet e së kaluarës të nderthureshin me ato të ditës, të zbukuroheshin e të këndoheshin me ndjenjë lavdie. Në Këngën e Rolandit ka edhe vargje ku permenden vise e toponime shqiptare, rreth disa ngjarjeve të mjegullta historike në keto troje. Për shembull, në Këngën e Rolandit, Albeigne (Albanie, Albania) përmendet si emërtim për zonat bregdetare të Shqipërisë së sotme; dhe kjo është e rëdësishme, pasi emri Albanian dokumentohet se është përdorur në vazhdimësi të dëshmisë së gjeografit Ptolemi në shekujt e parë të erës sonë kur në Gjeografinë e tij përmend fisin Albanoi që banonte në këto territore. Ja si përshkruhet në Këngën e Rolandit gjendja e dy garnizoneve normane të vendosura në Orikum (Jeriko) dhe Bylis (Balida):